De schuwe blik

‘Ik moest aan jou denken toen ik las van Sinéad O’Connor,’ appte een vriendin me.
Meteen voelde ik de tranen prikken, net als een uurtje tevoren toen ik het bericht van O’Connors overlijden las.
Waarom zo emotioneel bij het overlijden van iemand die ik niet heb gekend?
Ja, toch omdat ik me met haar identificeerde. We waren even oud. Toen ze doorbrak, was ik meteen fan.
Toch was ze niet iemand met wie ik bevriend zou zijn geraakt. Om te beginnen had ze al kinderen toen ik nog zoekende was naar wie is Patti. Daarnaast heb ik haar talenten niet.
Maar ook, godzijdank, het bijbehorende leven niet. Zo begaafd, zo fucked-up.
Tot slot, tot bijna slot, verloor ze vorig jaar een zoon aan zelfdoding. Ook daar heb ik om gehuild, zoals ik dat om iedere moeder doe die een kind moet verliezen. Bij haar dacht ik erbij: hoe ga jij dit in vredesnaam verwerken?
Niet dus. Tenminste, ik denk het niet. Volgens mij is nog niet bekend hoe ze aan haar einde kwam, maar ik ben niet de enige die vermoedt dat ook zij zelf een einde aan haar leven maakte. Ze werd verteerd door schuldgevoel. En pijn en verlies kun je dragen, uiteindelijk wel, maar schuldgevoel vreet je op vanbinnen.
En dus kan het ook maar zo zijn dat haar lijf het begaf, passief bedoel ik, in plaats van actief. We weten het niet, ik hoef het ook niet te weten.

Als mensen me vragen waarom ik tegenwoordig met een stok loop, is het antwoord kort: ‘Omdat de revalidatiearts heeft gezegd dat dat moet.’
Beetje onzin natuurlijk. Als ik geen zin heb om met een stok te lopen, doe ik dat niet. Ik loop dan ook alleen maar met stok als ik er baat bij heb.
Meestal heb ik gewoon geen zin om mijn medisch dossier te bespreken. Want dat is helemaal niet interessant. Ga ik dus ook nu niet doen.
Waarom begin ik er dan over?
Ik heb in de loop der jaren gemerkt dat mijn lijf vrij abrupt reageert op stress. Na een slopende periode krijg ik opeens iets. Meestal iets lastigs, soms iets ernstigs. Nou is stress een fysiek proces, iets met ontstekingsremmende hormonen en alles wat daarmee samenhangt. Dus een lichamelijke reactie op een lichamelijk proces is helemaal niet zo gek. Al vind ik dat mijn lijf soms best een beetje overdrijft. En eigenlijk zou je dus moeten beginnen bij het begin en zorgen dat je minder stress ervaart.
Bij het overlijden van een kind (partner, andere dierbare) is dat onbegonnen werk. Je brein is dag en nacht bezig met het verleggen van routes, je staat, zeker in een eerste jaar na het overlijden, permanent aan. Dodelijk vermoeiend. En natuurlijk reageert een lijf daarop. De term ‘een gebroken hart’ is niet zomaar bedacht, je hart kan het werkelijk begeven onder deze omstandigheden.

Dus na vijfenhalf jaar – is het alweer vijfenhalf jaar? het lijkt meer op anderhalf jaar – spatten de ontstekingen nog steeds m’n lijf uit. En ik heb geen idee wat ik daaraan kan doen.
Want verwerken, zoals ik me dat afvroeg bij O’Connor, doe je natuurlijk niet. Slecht gekozen term. Ermee leren leven, het leren dragen, dat is beter. En eigenlijk doe ik dat. Soms, vaak, heb ik het even moeilijk. Maar dan gaat het leven weer door. Gebeuren er fijne en ook spannende dingen. Zoals een op handen zijnde verhuizing. Als je het over stress hebt…

Om er even uit te zijn, ging ik een paar dagen op vakantie, samen met Marie. Kamperen in Frankrijk, op een prachtige kleine camping, omringd door mensen die we al vaker tegenkwamen.
Erg gezellig is dat. Je staat op een rustige plek, je leest een boek, je kookt een maaltje. En als je zin hebt in aanspraak, schuif je ergens aan.
Al 20 jaar komen we, soms wel en soms niet even aanwaaien op deze camping. In wisselende samenstelling. Eerst met man en twee kinderen, een jaar later met man en drie kinderen, een jaar later met drie kinderen. In 2016 waren we er met het volledige samengestelde gezin, behalve Rosa. En in 2017 leefde men ook op deze camping enorm mee met ons verlies.
Maar ja, de een doet dat meer dan de ander. Sommige mensen ben je twee keer tegengekomen, anderen hebben alleen maar over je gehoord, weer anderen zag je bijna elke zomer.

Dan kan het dus voorkomen dat een man zegt ‘O ja Bas, dat zou me iets moeten zeggen, maar ik weet niet meer wat.’ En dat zijn vrouw dan veelbetekenend zwijgt en dat Marie en ik dan ook maar zwijgen, want anders wordt het zo’n pijnlijk gesprek.
Of, je was leuk met mensen op de camping aan het omgaan en opeens verandert dat. Je denkt een dag lang ‘heb ik iets verkeerd gedaan?’, want waarom anders die schuwe blik?
En opeens valt het kwartje, want die schuwe blik ken je: ze hebben gehoord over Bas. Zucht.

Ik ben blij op vakantie, ik loop nog net niet zingend over de camping (dat laatste gelukkig maar, geloof me).
Maar ik wil overal over praten en als ik dat niet wil, geef ik het ook aan. Het is heerlijk om onder relatief bekenden te zijn, maar het is ook vermoeiend om steeds die maar ‘die moeder die dat vreselijke meemaakte’ te zijn. En ik merk dat ik het heel fijn vind om met mensen te spreken die ook een zwaar verlies leden. Omdat je op de een of andere manier niet bang bent om dit bij de ander aan te raken. En omdat je van elkaar weet dat je vakantie daar niet minder leuk en fijn van wordt.

Alsjeblieft, omzeil de rouwende medemens niet. Want het is niet zo dat we dat niet opmerken, integendeel.
Je mag best tegen me zeggen, ook als je me niet zo goed kent: ‘Ik heb gehoord dat je je zoon bent verloren, dat moet ontzettend moeilijk zijn.’
En dan krijg je antwoord.
Dan is de olifant uit de kamer en hebben we het verder prima met elkaar.
Je mag ook gewoon lief naar me lachen, dan lach ik lief terug. Gegarandeerd.

Sinéad O’Connor, In this heart, live at Pinkpop https://www.youtube.com/watch?v=oH4JgFupAvs